PATNOS İLÇESİ TARİHÇESİ

Patnos İlçesinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Urartuların “Aladırı”,Romalıların “Patisus” diye adlandırdıkları İlçemiz geçmişte cereyan eden tarihi olaylarla beraber günümüze kadar gelen olayların akisleriyle süslü eski kalıntılarıyla yaşayan yörelerimizden birisidir. Tarihi kayıtlara göre buraya ilk olarak orta Asya dan gelen Proto Hititler (Huriler) gelip yerleşmişlerdir. Huriler M.Ö. 3000 yılına kadar burada hüküm sürmüşlerdir. Proto Hititlerden sonra hakimiyet Hititlere geçmiştir. Hititlerinde yıkılmasından sonra burası Urartuların eline geçmiştir. Özellikle Urartuların en önemli bir yerleşim merkezi olarak kalmıştır. Urartularında bu bölgede hakimiyetleri bitince Patnos Asurluların eline geçmiştir. Asurluların yıkılmasından sonra diğer medeniyetlerin yerleşim merkezi olan Patnos Romalıların eline geçmiştir. Bölgenin strateji önemine sahip olan Patnos Anadolu’ya açılan önemli bir geçit yeri olması sebebiyle Bizansların uzun uğraşları neticesinde ellerine geçmiştir. 1071 Malazgirt Zaferinden sonra büyük Selçukluların eline geçen Patnos 1077 tarihin den itibaren de Anadolu Selçuklu Sultanlığının eline geçmiş ve 1308 tarihine kadar Anadolu Selçuklu Sultanlığının elinde kalmıştır. Anadolu Selçuklu Sultanlığının sıkılmasından sonra Karakoyunluların eline geçmiştir.

Karakoyunluların 1473 tarihinde yıkılmasından sonra bu topraklar İranlıların eline geçmiştir. Yavuz Sultan Selim’in yaptığı Çaldıran Savaşından sonra diğer yerler gibi Patnos’ta Osmanlı Devletinin hakimiyetine girmiştir. Bu durum 1914 yılına kadar sürmüştür. Birinci Dünya Savaşında Rus ve Ermeni zulmüne maruz kalan bölge 14 Nisan 1918 tarihinde düşman işgalinden kurtulmuştur. 1936 tarihine kadar köy olarak kalan Patnos 1936 tarihinde İlçe hüviyeti kazanarak Ağrı İlinin İlçesi olmuştur.

PATNOS'UN TARİHİ GELİŞİMİ

Doğal oluk ve yolların düğümlendiği bir noktada bulunan Patnos şehrinin konumu kendisine oldukça stratejik bir konum kazandırmıştır. Bu özelliği tarih boyunca bölgenin egemenleri tarafından hep kullanılmıştır.

Urartu Devletinde idari, askeri, kültürel merkez rollerini üstlenen Patnos, stratejik konumu dolayısıyla bir çok devletin istilasına uğramıştır. Bu istilaların yerleşmeye ve gelişmeye etkilerini kronolojik olarak şöyle açıklayabiliriz.

Hurri soyundan gelen Urartular takriben M.Ö 13. Yüzyıl ile M.Ö 9.yüzyıl arasında bölgede feodal beyliklerin oluşturuğu bir konfederasyonu halinde varlıklarını sürdürmüşlerdi. Kral Aramu Urartu devletini bazı kaynaklarda olduğu gibi Tuşba (Van) değilde ARZAŞKUN denen şehir merkezli kurmuştu. Bu şehrin tam olarak yeri tespit edilememişse de bu şehrin Patnos civarında olduğu sanılmaktadır. Yörede Menua zamanında yoğun imar faaliyetleri görülmüştür. Çok sayıda kale ve saray yapılmıştır. Aznavur Tepe, Girik Tepe, Kızılkaya, Kancıklı, Kubik, Dedeli, Değirmendüzü, Bostankaya kaleleri bunlardandır. Tapınak ve antik ismiyle “ALUDİRİ” sarayları da yapılmıştır.

Patnos ve çevresi tarihinin az rastlanır bir olayı ile yoğun bir biçimde nüfuslanmıştır.

Aludiri (Patnos ) küzeye, güneye, güneybatıya, kuzeydoğuya açılan yollartın en kritik noktasında yer almış olup bugünde aynı özelliğini korumaktadır.

Aznavur Tepe Urartu mimarisinine en önemli eserlerindendir. Tarıma yönelik sulama kanalları bu kalede çokça görülmektedir. Diğer önemli bir sarayda Giriktepe bulunmaktadır.

Urartu Krallığının yıkılmasından sonra bölgeye Medler, Persler, Ermeniler, Romalılar (Artaksiad Beyliği), Selevkidler, Bizanslar, Sasaniler, Emeviler, Abbasiler, Sökmenliler, İlhanlilar, Celayirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safaviler ve Osmanlılar hakim olmuştur. Osmanlı hakimiyetine kadar bölgede durdurak bilmeyen etkinlik mücadeleleri sonucu, savaş yolları üzerinde bulunan ve yüzden de sürekli el değiştiren Patnos’un sözkonusu nedenlerden dolayı gelişmeye fırsat bulamadığını, sürekli küçüldüğünü söyleyebiliriz.

1533’te Erzurum Beylerbeyliğinin Malazgirt Sancağına bağlı iken 1865’ te eyalet, liva , kaza, nahiye, köy sistematiği uygulamaya konuyor. Buna göre Patnos, Erzurum Eyaleti, Bayazıt Livasının 7 kazasından biri durumuna geliyor. 1867’de “Vilayet Nizamnamesi” uygulamaya konulmasıyla Patnos; Erzurum Vilayeti, Bayazıt Sancağı, Antab (Tutak) Kazasının bir nahiyesi olmuştur. Bu dönemde Patnos’ta 250 hane, 1 dükkan, 1 han, 1 cami, 1 medrese, 2 kilise ve biri Hristiyan ikisi İslam olmak üzere 3 Sıbyan Mektebi bulunmaktaydı.

Osmanlı kayıtlarında “Batnus” şeklinde adı geçen Patnos; ilçe olana kadar fazla bir önem kazanmamıştır. 1936’ da Malazgirt İlçesinin Sultanmut (Doğansu), Ahlat İlçesinin Aktepe (Sarısu) ve Erciş İlçesinin Dedeli Bucaklarının birleştirilmesiyle ilçe statüsüne geçmiştir. Günümüzde 92 adet köyü ile yaklaşık 1421 kmª’lik bir idari etki alanına sahip olan ve hızla nufuslanmakta olan bir şehirdir.